روش تحقیق دانشگاهی

کتاب روش تحقیق دانشگاهی (شیوه‌نامه مقاله‌نویسی، پایان‌نامه ارشد و رساله دکترا)/ مولفان سید علی‌اکبر تقویان، محمود قیوم زاده 

تهیه گزارش و جمع‌آوری استاندارهای لازم و اصولی از نتایج مطالعات و پژوهش‌های انجام شده یکی از مهم‌ترین مراحل پژوهشگری به شمار می‌رود، زیرا اگر پژوهشگر نتواند دستاوردهای علمی و اصولی خود را به نحو مطلوب در اختیار سایر محققان و مخاطبان قرار دهد پژوهش او هر اندازه هم که حائز اهمیت باشد به پیشرفت علمی جامعه کمکی نخواهد کرد و بنابراین بهترین موضوع اگر با روش صحیح مورد پژوهش قرار نگیرد و با روش صحیح و اصولی نگارش علمی نشود در جامعه علمی فاقد هرگونه اعتبار و ارزش علمی و غیره می‌باشد، پس قبل از شروع کار پژوهشی در مطالب و نگارش در یک کتاب علمی، مقاله، پایان‌نامه ارشد، رساله دکتری و ... برای محققان مستلزم است در ابتدا با رعایت اولیه نکات قواعد نگارشی علمی، پژوهشگر با توجه به تجربه و تحلیلات و پردازش هر مبحث را به اختصار بررسی و متناسب به آن تحقیق آرایش و نظم و ترتیب اصولی و منطقی تنظیم و تألیف گردد.

لذا کتاب حاضر یک منبع دانشگاهی و تحقیقاتی جامع علمی در محوریت پژوهش و پژوهشگری با قواعد نگارش و با استانداردهای لازم نوشته شده و با توکل به خداوند متعال فرصتی دست داد تا بار دیگر در راستای تألیفات آثار متعددی بالاخص به جامعه محققان و پژهشگران علمی و ... تقدیم نمایم.

یکی از مسائل بنیادی در جامعۀ امروز، تحقیق و پژوهش است که در پیشرفت حیات علمی انسان نقش بسیار تعیین کننده‌ای دارد. و البته تحقیق و پژوهش نیاز به ثبت و نگارش در یک اثر مکتوب دارد و آن در صورتی جایگاه واقعی خود را می‌‌یابد که «اصول تحقیق و شیوۀ نگارش» در آن رعایت شود؟ ما در این کتاب در صدد بیان آن می‌‌باشیم.

نگارنده یک اثر پژوهشی به طور کلی باید 5 مرحله اساسی را پشت سر بگذارد

1ـ انتخاب موضوع

2ـ تهیۀ طرح تحقیق

3ـ جمع‌آوری اطلاعات

4ـ نگارش و تدوین

5ـ تنظیم و قرار دادن در قالب یک پژوهش

قبل از پرداختن به این پنج مرحله در این بخش چند نکته به عنوان مقدمه لازم است به آن‌ها پرداخته شود.

اول: تعریف تحقیق و پژوهش

پژوهش و تحقیق در لغت یعنی جستجو کردن وارسی کردن، کشف حقیقت و به کنه حقیقت امری رسیدن، بررسی، مطالعه، تفحص و تتبع و معادل عربی آن «بحث» است که در لغت به معنای جستجوی چیزی است.

در اصطلاح کوششی علمی و اندیشیده توأم با طرح و نقشه برای کشف حقیقتی مجهول است.

برخی تحقیق و پژوهش در علوم جدی (تجربی) را تتبعی منظم در پدیده‌های عینی به منظور حل مسأله و عرضۀ نظری (قانون) علمی دانسته‌اند.

اما آن چه در عرف اهل پژوهش در علوم قدیم از جمله علوم اسلامی معهود است تتبعی منظم در متون علمی به منظور احیا یا خلق یک اثر. پس برای این که تعریف شامل همه انواع تحقیق شود بهتر است این گونه تعریف کنیم: گردآوری اطلاعات و پردازش آنها ـ که همه انواع تحقیق را شامل می‌‌شود از قبیل:

ترجمه (بازآفرینی یک اثر به زبان دیگر)، تصحی (احیای یک اثر کهن)، تفسی (بیان مراد متن) استنبا (استخراج حکم شرعی از ادله شرعی از جمله متون دینی)، شر (توضیح متن یک اثر)، نق (بیان محاسن و معایب یک چیز) و... .

چه این که ممکن است در تمام پژوهش‌ها مسأله یا مسایلی حل گردد اما در همۀ آن‌ها مساله یا مسایل خاصی محور پژوهش قرار نمی‌گیرد مثل آن جایی که یک اثر، تصحیح یا شرح و یا نقد می‌‌شود. بنابراین هر پژوهش لزوماً مساله محور نیست.

پس تحقیق و پژوهش عنوان یکی از فعالیت‌های علمی انسان است و در صورتی نتایج آن می‌‌تواند با ارزش و معتبر باشد که با روش و شیوه‌های خاصی انجام گیرد.