نام ناشر | |
نام مولف | |
سال انتشار | 1399 |
نوبت انتشار | 1 |
قطع کتاب | وزیری شومیز |
تعداد صفحه | 165 |
تیراژ | 200 |
شابک | 9786003465930 |
گذر زمان و جریانات اجتماعی، سیاسی و ... هر چیزی حتّی پوششهای سنّتی را تحت تأثیر قرار میدهند. یکی از این اتفاقات در کشورمان یکدست کردن شکل لباسها در ایران بود. این کار تأثیری عمیق بر بخشی از لباسهای سنّتی مردم شهرهای مختلف گذاشت و موجب جایگزینی آنها با لباسهای متداول روز و متأثر از فرهنگ اروپا شد. البسه هر قوم متناسب با شرایط اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی مردمش تعریف میشود و خلاقیت و حسّ زیبایی دوستی آنها را نیز به نمایش میگذارد. بنابراین ضررهای مادی و معنوی این اتفاق بسیار زیاد بود و هنوز هم تأثیراتش را میتوان دید. پوشاک ترکمنها نیز از این قاعده مستثنا نبود و بسیاری از جامههای آنان به فراموشی سپرده شد. تهاجم فرهنگ غربی تغییراتی را در الگوهای رفتاری به وجود آورد و در الگوی پوششی نیز تأثیرات خود را بر جای گذاشت. امروزه پوشش سنّتی مردانه ترکمن تقریباً از میان رفته است و خیلی کم استفاده میشود. دیگر خبری از پارچههای ابریشمین نیست و آنها جای خود را به پارچههای ساخت کارخانجات دادهاند. پوشش زنان اگرچه اصالت گذشته را ندارد و مطابق مُد روز تهیه میشود؛ امّا بیش از پوشاک مردان شکل و فرم خود را حفظ کرده است. به همین دلیل با مشاهده بانوان ترکمن از روی لباس آنها میتوانیم قومیتشان را تشخیص دهیم. بنابراین در این کتاب قصد داریم با تحلیل، بررسی و تببین نقشمایههای حیوانی در منسوجات ترکمن و بکارگیری آن در پوشاک معاصر به این پرسش اصلی و اساسی پاسخ دهیم: "چگونه نقشمایههای حیوانی که در منسوجات ترکمن به کار رفته در پوشاک معاصر بازنمایی میشود؟!"
پیش از پرداختن به مباحث کتاب حاضر، ذکر این نکته قابل توجّه و تأمّل است که استان گلستان دارای غنای هنری در رابطه با آثار هنری به وجود آمده توسط قوم ترکمن میباشد که از چندین سال تاکنون در این ناحیه ساکن شدهاند و قدمت دارند. این قوم دارای آداب و سنن و فرهنگ خاص خود میباشد که این فرهنگ و سنّت در آثار هنری آنها نیز نمود پیدا کرده است. در نگاه به نقش و نگارههای ترکمن با دست بافتههای آنها و هنر آن قوم، بررسی و تحقیق پیرامون فرهنگ و روش زندگی آنها را ضروری مینماید. توجّه به ماهیّت اجتماعی نهفته در هر کدام از آثار هنری کاربردی، میتواند در شکلدهی به ماهیّت فرهنگی اقوام نقش حیاتی را بازی کند. برای شناخت هنر کاربردی بایستی ماهیّت خلق اثر را در بستر زمان، فرهنگ و مکان خلق شده آن جستجو کرد. دریافت ارزشها و وجوه گوناگون اثر هنری، به واسطه سنّت، فرهنگ و شرایط خاص هر قوم، در هر عصر تغییر مییابد. یک اثر هنری در واقع مجموعهای است از هزاران سال تطابق انسانها، محیط، فرهنگ، زیباشناسی و ... در اجزاء یک اثر هنری کاربردی، مجموعهای از تجربیات راه حلها نهفته است و سرمایهای است از تجربیات هزاران ساله حیات در یک اقلیم و یا نگرش مادی و معنوی به کاربری همان اثر مثلاً در نقوش فرش، نگرش انسان به محیط اطراف خود و طبیعت است. نگرشی که بافنده از ماده و طبیعت پیرامون خود میطلبند و ماهیّت اثر در بستر زمان، فرهنگ و مکان خلق گشته است.
در فصل اوّل تحت عنوان "سیری در روند تاریخی نقشمایههای حیوانی"، ابتدا به معنا و مفهوم واژهی نقشمایه پرداخته و سپس پیشینهی این نقشمایهها را با بررسی روند تاریخی نقشمایههای حیوانات در دوران متعدّد تاریخ ایران زمین از جمله دوران پیش از تاریخ ایران، در دورههای ایلامیان، هخامنشیان و ساسانیان و نیز دوران بعد از اسلام تا دورهی معاصر جستجو نموده و پایان این فصل را به مطالعهی نقوش مذهبی – حیوانی اختصاص دادهایم.
در فصل دوم با عنوان "بررسی ویژگیهای نقشمایههای حیوانی قوم ترکمن"، پس از ارائهی روش تحقیق و گردآوری اطلاعات و بررسی متغیرها و مولفههای تحقیق، به معرّفی قوم ترکمن با وجه تسمیهی این واژه و بررسی سابقهی تاریخی و سیاسیشان پرداخته، و هنر و صنعت این اقوام را در صنایع دستی جستجو نموده و با تحلیل پوشاک ترکمن به تقسیمبندی نقوش موجود در پوشاک آنان از لحاظ مفهومی و نیز با ریشهیابی نقوش نمادین و نقشها و آرایهها پوشاک ایشان میپردازیم.
وبالاخره در فصل سوم ذیل عنوان "بکارگیری نقشمایههای حیوانی در پوشاک و منسوجات معاصر ترکمن"، به نقوش حیوانی ترکمن در پوشاک و منسوجات پرداخته و ضمن توضیح کلّی در مورد نقوش ترکمن درباره منشأ نقوش نیز مطالبی ارائه داشتهایم و از نظر ساختار و طرح و نقش مورد بررسی قرار داده و همچنین به نماد شناسی پرداخته میشود.
فهرست مطالب
مقدمه:
فصل اوّل: سیری در روند تاریخی نقشمایه های حیوانی
مقدمه
معنای نقشمایه
روند تاریخی نقشمایههای حیوانات
روند تاریخی نقشمایههای حیوانات قبل از اسلام در ایران
دوران پیش از تاریخ ایران
دوره ایلامیان
دوره هخامنشیان
دوره ساسانیان
روند تاریخی نقشمایههای حیوانات بعد از اسلام در ایران
قرون سوم و چهارم هجری
دوره آل بویه
دوره سلجوقیان
دوره صفویه
دوره زندیه
دوره قاجاریه
دوره پهلوی
دوره معاصر(انقلاب اسلامی)
مطالعه نقوش مذهبی- حیوانی
جمعبندی
فصل دوم: بررسی ویژگیهای نقشمایههای حیوانی قوم ترکمن
مقدمه
آشنایی با قوم ترکمن
وجه تسمیه واژه
سابقه تاریخی و سیاسی ترکمنها
هنر و صنعت
قالی بافی
نمد مالی
ابریشمبافی
گلدوزی و سوزندوزی
پوشاک ترکمن
لباس زنان ترکمن
لباس مردان ترکمن
شرح اجمالی نقوش نمادین پوشاک ترکمن
ریشهیابی نقوش نمادین ترکمن
نقشها و آرایهها در پوشاک ترکمن
آرایه نقوش جانوری
تحلیل و تقسیمبندی نقشمایههای حیوانی پوشاک ترکمن از لحاظ مفهومی
شاخ قوچ
گرگ
پرندگان
جای پای شتر
مار
ماهی
جمعبندی
فصل سوم: بکارگیری نقشمایههای حیوانی در پوشاک و منسوجات معاصر ترکمن
مقدمه
انتخاب نمونهها، بررسی و تحلیل آنها
لباس بانوان و تزئینات به کار رفته در آن
پیراهن
کُت
جلیقه(دون)
کُرته
روسری
کلاه
آنِق
شلوار
کیف
کفش، پاپوش و جوراب
لباس مردان و تزئینات به کار رفته در آن
پیراهن
کراوات و پاپیون
کفش
ملحقات[قالی، پلاس، نمد، قالیچه(نمازلیق)، آسمالیق]
تحلیل نماد و سمبلهای نقوش ترکمنی
دستهبندی نقوش جانوران
قوچوق(قوچاق)
تیرانا بورون
ساری اُوچیان
آت اَیاقی(پای اسب)
موی (عنکبوت)
اُردک
بررسی نقشمایههای حیوانی و نمادهای آن
بررسی نقش مایههای حیوانی در عصر قدیم و جدید
جمعبندی
منابع و مآخذ