دعاوی تصرف در حقوق ایران

فصل هشتم از باب سوم قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 21/1/1379 (که از این به بعد با عنوان اختصاری ق. ا. د. م از آن یاد می‌شود)، از مواد 158 تا 177 به مبحث دعاوی تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت اختصاص یافته است. این دعاوی تحت عنوان دعاوی تصرف قرار می‌گیرند. در واقع بحث این مواد صرف تصرف است و دعاوی آن هم مستقل از مالکیت مطرح می‌گردد.  دعوی در صورتی از دعاوی تصرف محسوب می‌شود که موضوع حق منشاء آنها تصرفات قبلی خواهان یعنی در اختیار داشتن عملی مال یا حق مورد نظر باشد.  بنابراین باید دعاوی تصرف جداگانه از دعاوی مالکیت مورد بررسی قرار بگیرند و شرایط هرکدام نیز به طور جداگانه آورده شوند. در واقع نظم اجتماعی ایجاب می‌کند تا تصرفات افراد خصوصا در اموال غیر منقول محترم شمرده شود و مورد حمایت قرار گیرد. به همین دلیل بر پایه مواد گفته شده از ق. ا. د. م جدید قانونگذار به متصرف قبلی مال غیرمنقول اجازه داده است بدون اینکه نیازی به اثبات مالکیت داشته باشد، با توجه به شرایط قانونی وبا اثبات تصرف قبلی خود، از دادگاه بخواهد تا حکم به رفع تصرف متصرف فعلی صادر نماید. در حقیقت جنبه‌های انضباطی و حفظ نظم اجتماعی توجیه کننده این روند قانونی می‌باشد. به همین دلیل است که در این دعاوی تنها تصرفات قبلی خواهان مورد توجه قرار می‌گیرند.

در تألیف حاضر سعی شده با توجه به مقررات حاضر به بررسی کاملی درزمینه دعاوی تصرف پرداخته شود. در این راستا فصل اول نوشتار حاضر به بررسی کلیاتی در این زمینه پرداخته که توجه به آنها کلید ورود به بحث دعاوی تصرف می‌باشد. فصل دوم نیز به انواع دعاوی تصرف و شرایط وآثار آنها پرداخته است و در فصل سوم قواعد مشترک در دعاوی تصرف مورد توجه قرارگرفته‌اند. البته چون در دعاوی تصرف جنبه جزائی آنها نیز باید مورد توجه قرار بگیرد، مبحث آخر بحث به این جنبه اختصاص یافته است. ضمنا سعی شده که آرای دادگاه‌ها و نیز نظرات مشورتی در کنار بحث‌های نظری مطرح شوند تا به روشن شدن مطلب کمک نمایند.

فهرست مطالب

مقدمه

فصل اول: کلیات

گفتار اول: مفهوم دعوی در آیین دادرسی مدنی
گفتار دوم: انواع دعاوی
مبحث اول: تقسیم دعاوی با توجه به ماهیت حق مورد اجرا
1-دعوای عینی
2- دعوای شخصی
3- دعوای مختلط (شخصی و عینی)
مبحث دوم: تقسیم دعاوی با توجه به موضوع حق مورد اجرا
1-دعوای منقول
2- دعوای غیرمنقول
1-2- دعوای مالکیت
2-2- دعوای تصرف
مبحث سوم: مفهوم تصرف، شرایط و انواع آن
1-مفهوم تصرف
2- شرایط تصرف مرتبط با مالکیت
1-2- تصرف باید به عنوان مالکیت باشد
2-2- تصرف باید به صورت مشروع و قانونی باشد
3- انواع تصرف
1-3- تصرف مرتبط به لحاظ ارتباط با مالکیت
1-1-3- تصرف مرتبط با مالکیت
2-1-3- تصرف غیرمرتبط با مالکیت
2-3- تقسیم تصرف به عنوان فعلی از افعال
1-2-3- تصرف فعلی یا مادی
2-2-3- تصرف قولی یا غیرمادی یا معنوی
3-3- تقسیم تصرف به لحاظ تصرف کننده
1-3-3- تصرف مستقیم
2-3-3- تصرفات غیرمستقیم
4-3- تقسیم تصرف به لحاظ رضایت یا عدم رضایت مالک
1-4-3- تصرف غیر عدوانی
2-4-3- تصرف عدوانی

فصل دوم: انواع دعاوی تصرف، شرایط و آثار آنها
گفتار اول: دعوای تصرف عدوانی
مبحث اول: مفهوم تصرف عدوانی
مبحث دوم: ارکان دعوای تصرف عدوانی
مبحث سوم: سیر قانونگذاری در مورد دعوی تصرف عدوانی
مبحث چهارم: خصایص دعوای تصرف عدوانی
1- اقدامات انجام شده در ملک توسط متصرف عدوانی و آثار آن
1-1- ابنیه احداثی و اشجار غرس شده و تاسیسات ساخته شده در ملک مورد تصرف عدوانی
1-1-1- ابنیه احداثی و اشجار غرس شده
2-1-1- تاسیسات ساخته شده
3-1-1- زراعت انجام شده در ملک مورد تصرف عدوانی و اثار آن
2-1- تخریب ملک مورد تصرف عدوانی
3-1- اجر تا المثل ایام تصرف عدوانی
2- تصرف عدوانی و غصب
3- تصرفات حقوقی در ملک مورد تصرف عدوانی
4- تصرف عدوانی و اموال منقول
گفتار دوم: دعوای ممانعت از حق
گفتار سوم: دعوای مزاحمت
فصل سوم: قواعد مشترک در دعاوی تصرف
گفتار اول: چگونگی تصرف و مدت آن
مبحث اول: چگونگی تصرف خواهان
1- استمرار
2- عدم خفا
3- عدم ابهام یا مخدوش نبودن
4- عدم جبر و عنف
مبحث دوم: چگونگی تصرف خوانده
مبحث سوم: مدت تصرف
1- مدت تصرف خواهان
2- مدت تصرف خوانده
گفتار دوم: تکلیف خواهان برای اثبات ادعای خود در دعاوی تصرف
گفتار سوم: مال یا غیرمالی بودن دعاوی تصرف
گفتار چهارم: نحوه اقامه دعوا و مرجع صالح در دعاوی تصرف
گفتار پنجم: نقش سند مالکیت در دعاوی تصرف
گفتار ششم: اقامه دعوا نسبت به اصل مالکیت و تاثیر آن در دعاوی تصرف
گفتار هفتم: دعاوی تصرف و سایر اشخاص
مبحث اول: اشخاص ثالثی که خود را در دعاوی تصرف ذی نفع می دانند
مبحث دوم: اشخاصی که به قائم مقامی مالک در ملک متصرف هستند
مبحث سوم: امین و تصرف عدوانی
گفتار هشتم: دعاوی تصرف و مال غیرمنقول مشترک
گفتار نهم – دعاوی مربوط به وسایل و امکانات
گفتار دهم – دعاوی تصرف و دولت
گفتار یازدهم: نقش ضابطین دادگستری در دعاوی تصرف
گفتار دوازدهم: رسیدگی دادگاه، صدور رای و شکایت از آن
مبحث اول: شرایط صدور رای به نفع خواهان در دعاوی تصرف
مبحث دوم: دستور موقت در دعاوی تصرف
مبحث سوم: ارایه دلیل و رسیدگی به آن
مبحث چهارم: آثار اجرای حکم در دعاوی تصرف
مبحث پنجم: رفع تصرف عدوانی، ممانعت از حق یا مزاحمت

مبحث ششم: شکایت از رای در دعاوی تصرف

1- تاثیر تجدیدنظر خواهی در اجرای حکم در دعاوی تصرف
2- فسخ رای در مرحله تجدیدنظر و آثار آن
4- فرجامخواهی و اعاده دادرسی در دعاوی تصرف
مبحث هفتم: رسیدگی خارج از نوبت در دعاوی تصرف
مبحث هشتم: آثار جزایی دعاوی تصرف
1-1- دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری در ارتباط با دعاوی تصرف
2-1- تفاوت دعاوی تصرف حقوقی و کیفری
2- تکرار جرم در دعاوی تصرف
3- آنی یا مستمر بودن جرم در دعاوی تصرف
منابع
قوانین و مقررات