حقوق کار

کتاب حقوق کار (مطابق با  متن کامل قانون کار جمهوری اسلامی ایران به انضمام آیین دادرسی کار)/ مولف محمدرضا روزبهانی

 

پژوهش حاضر، بر اساس متن کامل قانون کار جمهوری اسلامی ایران و منابع معتبر حقوقی مطابق با سرفصل‌های تعیین­شده می­باشد. با درنظر گرفتن این موضوع مهم که برای قانون کار شرح‌های بسیاری نوشته شده است و این شرح­ها را به‌عللی نمی­توان به­عنوان متن درسی در نیمسال­های درسی دانشجویان گنجاند. لذا نگارنده سعی کرده با توجه به متن کامل قانون کار جمهوری اسلامی ایران و با استفاده از منابع معتبر حقوقی، تا حد امکان مطالب علمی را به زبانی ساده و قابل فهم و به­صورت کاملاً تشریحی و مفید تهیه، جمع‌آوری وتوضیح داده تا دانشجویان و متقاضیان گرامی بتوانند با صرف کمترین وقت، به­خوبی مفاهیم سنگین حقوقی را برای خود قابل هضم کنند چراکه همیشه وجود اختلاف­نظرها در رشته­ی حقوق مایه­ی پراکندگی و آشفتگی ذهن بوده که البته برای کسانی­که متمایل به یادگیری عمقی حقوق­اند لازم است. خداوند منان را شاکرم که توانستم مجموعه­ی حاضر را کلید زده و به­اتمام برسانم.  

مباحث این کتاب، اختصاص به حقوق کار دارد که به‌طورکلی مباحث متعلق به آن­را بدین­ترتیب می‌توان منطقی، در دوازده فصل به‌شرح زیر مرتب ساخت:

 ×فصل اول: کلیات حقوق کار؛

 ×فصل دوم: قرارداد کار؛

 ×فصل سوم: شرایط کار؛

 ×فصل چهارم: حفاظت فنی و بهداشت کار؛

× فصل پنجم: آموزش و اشتغال؛

× فصل ششم: تشکل­های کارگری و کارفرمایی؛

× فصل هفتم: مذاکرات و پیمان­های دسته­جمعی کار؛

× فصل هشتم: خدمات رفاهی کارگران؛

× فصل نهم: مراجع حل اختلاف؛

× فصل دهم: شورای­عالی کار؛

× فصل یازدهم: جرایم و مجازات­ها؛

× فصل دوازدهم: شرح ماده­های باقی­مانده­ی قانون کار(187الی203).

لازم به ذکر است که در زمینه‌ی حقوق کار، آثار و تالیفات ارزشمندی توسط نویسندگان ما به رشته‌ی تحریر درآمده است و در این پژوهش نیز به این آثار و تالیفات استناد و از آن‌ها استفاده گردیده است. با این حال پژوهش پیش‌رو که به بررسی حقوق کار ایران با رویکرد به حقوق اسلام اختصاص دارد تلاش گردیده است که مطالب تا حد امکان به زبان ساده و قابل فهم برای دانشجویان حقوق و نیز سایر علاقه‌مندان به مباحث حقوق کار بیان گردد. به‌ همین جهت، جز در موارد استثنایی، از بحث‌های تطبیقی و مقایسه‌ی قانون با قوانین بین‌المللی مربوط به حقوق کار خودداری شده و بر مقررات حقوق داخلی تکیه شده است.   

از ویژگی‌های دیگر این کتاب تاکید بر مباحث عملی و آراء و رویه‌ی قضایی مربوط به حقوق کار در اسلام می‌باشد. و علاوه‌بر بیان این مباحث نظری، نگارنده سعی کرده است بحث‌های عملی و چگونگی اعمالِ حقوق کار و دعاوی مربوط به آن‌ در حقوق ایران را مورد بررسی قرار دهد

 

فهرست مطالب

مقدمه. 13

 

فصل اول ـ کلیات حقوق کار. 19

طرح بحث.... 19

مبحث اول ـ کلیات... 21

مبحث دوم ـ مفاهیم.. 22

گفتار اول ـ مفهوم حقوق کار. 22

گفتار دوم ـ مفهوم کار. 28

گفتار سوم ـ مفهوم کارگاه. 29

گفتار چهارم ـ مفهوم کارگر. 29

گفتار پنجم ـ مفهوم کارفرما 34

مبحث سوم ـ روابط کارگری و کارفرمایی.. 35

طرح بحث.... 35

گفتار اول ـ شرح آرای هیأت عمومی دیوان عدالت اداری... 36

بند اول ـ رأی وحدت رویه­ی شماره­ی412 به تاریخ 26/8/1383هیأت عمومی دیوان عدالت اداری... 36

بند دوم ـ رأی وحدت رویه­ی شماره­ی 236به تاریخ30/5/84 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری... 38

گفتار دوم ـ معیارهای احراز یا نفی رابطه­ی کارگری و کارفرمایی در آرای مورد نقد.. 39

بند اول ـ معیارهای مذکور در رأی وحدت رویه­ی412-26/8/1383. 39

بند دوم ـ معیارهای مذکور در رأی وحدت رویه­ی236-30/5/84. 40

گفتار سوم ـ معیارهای احراز رابطه­ی کارگری و کارفرمایی در قانونکار. 41

بند اول ـ تبعیت یا وابستگی(حقوقی و اقتصادی). 41

بند دوم ـ دریافت حق‌السعی درمقابل انجام کار. 46

گفتار چهارم ـ امارات تکمیلی رابطه­ی کارگری و کارفرمایی... 48

بند اول ـ نحوه­ی پرداخت مزد. 48

بند دوم ـ رفتار به­عنوان ریاست.... 48

بند سوم ـ استخدام انحصاری... 49

مبحث چهارم ـ تاریخچه­ی پیدایش حقوق کار در ایران.. 50

مبحث پنجم ـ جهانی­شدن حقوق کار.. 57

مبحث ششم ـ ماهیت کار و اشتغال از دیدگاه قرآن و سنت..... 60

مبحث هفتم ـ ماهیت حقوق کار.. 67

گفتار اول ـ نظریه­ی قراردادی... 68

گفتار دوم ـ نظریه­ی قانونی... 68

مبحث هشتم ـ تقسیمات علم حقوق و موقعیت حقوق کار. 70

مبحث نهم ـ منابع حقوق کار. 71

گفتار اول ـ منابع اصلی(مستقیم). 71

گفتار دوم ـ منابع فرعی(غیرمستقیم). 72

مبحث دهم ـ قلمرو قانون کار جمهوری اسلام ایران.. 74

مبحث یازدهم ـ عناصر رابطه­ی کار. 77

 

فصل دوم ـ قراردادکار. 83

طرح بحث.... 83

مبحث اول ـ قرارداد کار و شرایط اساسی انعقاد آن.. 84

گفتار اول ـ قرارداد کار. 85

گفتار دوم ـ طرفین قرارداد کار. 89

گفتار سوم ـ تقسیم­بندی قرارداد کار. 95

بند اول ـ تقسیم قرارداد کار ازلحاظ شکل تنظیم.. 95

بند دوم ـ تقسیم قرارداد ازلحاظ مدت و نوع کار. 96

گفتار چهارم ـ شرایط اساسی انعقاد قرارداد کار. 98

مبحث دوم ـ تعلیق قرارداد کار. 102

گفتار اول ـ علل تعلیق قرارداد کار. 103

گفتار دوم ـ تفاوت تعلیق قرارداد کار با خاتمهی قرارداد کار. 104

گفتار سوم ـ آثار تعلیق قرارداد کار. 105

مبحث سوم ـ خاتمه­ی قرارداد کار. 105

گفتار اول ـ تکلیف کارفرما درصورت خاتمه­ی قرارداد کار. 107

گفتار دوم ـ قصور کارگر. 108

گفتار سوم ـ بطلان قرارداد کار. 109

گفتار چهارم ـ انحلال و پایان قرارداد کار. 110

گفتار پنجم ـ حق بیمه­ی بیکاری... 112

مبحث چهارم ـ جبران خسارت از هر قبیل و پرداخت مزایای پایان کار. 113

 

فصل سوم ـ شرایط کار. 115

طرح بحث.... 115

مبحث اول ـ حق­السعی.. 117

مبحث دوم ـ مدت... 121

مبحث سوم ـ تعطیلات و مرخصی­ها 124

مبحث چهارم ـ شرایط کار زنان.. 129

طرح بحث.... 129

مبحث پنجم ـ شرایط کار نوجوانان.. 131

طرح بحث.... 131

مبحث ششم ـ حل اختلاف کارگر و کارفرما 132

گفتار اول ـ انواع اختلافات کارگری و کارفرمایی... 132

بند اول ـ اختلافات فردی و اختلافات جمعی... 132

بند دوم ـ اختلاف حقوقی و اختلاف صنفی... 132

گفتار دوم ـ راه­های حل اختلاف.... 133

بند اول ـ تحمیل ارادهی یک طرف و تسلیم طرف مقابل... 133

بند دوم ـ مذاکره و سازش بین کارگر و کارفرما یا نمایندگان آنان.. 134

بند سوم ـ استفاده از روش «داوری» 134

بند چهارم ـ رسیدگی کیفری... 134

گفتار سوم ـ مراجع حل اختلاف کارگر و کارفرما 135

بند اول ـ شورای اسلامی کار و انجمن‌های صنفی... 135

بند دوم ـ هیات تشخیص روابط کارگر و کارفرما 135

بند سوم ـ هیات حل اختلاف کارگر و کارفرما 136

 

فصل چهارم ـ حفاظت فنی و بهداشت کار. 143

طرح بحث.... 143

مبحث اول ـ نبود تبعیض و کار اجباری... 148

مبحث دوم ـ کمیته­های حفاظت فنی و بهداشت کار. 148

 

فصل پنجم ـ آموزش و اشتغال.. 155

طرح بحث.... 155

مبحث اول ـ کارآموز و مراکز کارآموزی... 156

گفتار اول ـ مراکز کارآموزی... 157

گفتار دوم ـ کارآموز و قرارداد کارآموزی... 158

مبحث دوم ـ اشتغال.. 164

مبحث سوم ـ اشتغال اتباع بیگانه. 164

گفتار اول ـ تجربه­ی مبارزه با کارگران غیرقانونی... 165

گفتار دوم ـ مشکلات اشتغال اتباع بیگانه. 165

گفتار سوم ـ شرایط کار بیگانگان.. 166

گفتار چهارم ـ مجازات استفاده از کارگران بیگانه. 168

 

فصل ششم ـ تشکل­های کارگری و کارفرمایی.. 169

طرح بحث.... 169

مبحث اول ـ تشکل­های کارگری و کارفرمایی در طرح اولیه­ی قانون کار. 170

مبحث دوم ـ آمار سندیکاها و اتحادیه­های کارگری و کارفرمایی.. 170

مبحث سوم ـ چگونگی ثبت سازمان­های کارگری و کارفرمایی.. 171

مبحث چهارم ـ اداره­ی کل سازمان‌های کارگری و کارفرمایی.. 171

مبحث پنجم ـ نگاهی قانونی به تشکل­های کارگری و کارفرمایی.. 174

مبحث ششم ـ جایگاه تشکل­های کارگری و کارفرمایی در ایران.. 176

 

 فصل هفتم ـ مذاکرات و پیمان­های دسته­جمعی کار. 179

طرح بحث.... 179

مبحث اول ـ ماهیت و ضرورت پیمان‌های دستهجمعی.. 181

مبحث دوم ـ وضعیت پیمان­های دسته­جمعی در نظام حقوقی کار ایران.. 181

مبحث سوم ـ دلیل عدم اجرایی­شدن پیمان‌های دسته­جمعی در ایران.. 183

 

فصل هشتم ـ خدمات رفاهی کارگران.. 187

طرح بحث.... 187

مبحث اول ـ تکالیف مختص کارفرما در ارایه­ی خدمات رفاهی به کارگران.. 189

مبحث دوم ـ  تکالیف مختص دولت در ارایه­ی خدمات رفاهی به کارگران.. 190

مبحث سوم ـ نقش اقدامات رفاهی وکمک­های غیرنقدی در حفظ ونگهداری منابع انسانی.. 190

گفتار اول ـ سیر تحول منابع انسانی... 191

گفتار دوم ـ ایمنی... 192

گفتار سوم ـ بهداشت.... 192

گفتار چهارم ـ استانداردهای فیزیکی کاری... 193

بند اول ـ تعریف شرایط فیزیکی محیط کار. 193

بند دوم ـ شرایط فیزیکی محیط کار. 193

 

فصل نهم ـ مراجع حل اختلاف... 207

طرح بحث.... 207

مبحث اول ـ قانون کار و راهکارهای حل اختلافات... 209

مبحث دوم ـ مراجع حل اختلاف و نحوهی طرح دعوی... 209

مبحث سوم ـ افراد مجاز به ارایه­ی دادخواست... 210

مبحث چهارم ـ سازش در دعوی... 210

 

فصل دهم ـ شورای­عالی کار. 211

طرح بحث.... 211

مبحث اول ـ آشنایی با جایگاه شورای­عالی کار در روابط کارگر و کارفرما 211

مبحث دوم ـ وظایف شورای­عالی کار بر اساس قانون کار. 214

مبحث سوم ـ وظایف شورای­عالی کار بر اساس سایر قوانین.. 222

 

فصل یازدهم ـ جرایم و مجازات­ها 225

طرح بحث.... 225

مبحث اول ـ جرایم و مجازات­های مذکور در قانون کار. 226

گفتار اول ـ موضوعات اساسی... 226

گفتار دوم ـ ضمانت اجرای عدم توجه به مواد مختلف قانون کار. 230

مبحث دوم ـ مرجع رسیدگی به جرایم.. 236

 

فصل دوازدهم ـ شرح ماده­های باقیمانده­ی قانون کار(187الی203) 239

طرح بحث.... 239

مبحث اول ـ تسلیم گواهی انجام کار. 239

مبحث دوم ـ کارگرانی که مشمول قانون کار نمی‌شوند.. 240

مبحث سوم ـ تبعیت یا عدمتبعیت کارگران بخش کشاورزی تا تصویب مقررات موضوع ماده­ی189قانون کار کشاورزی سابق              242

مبحث چهارم ـ  مستثنی­شدن گروه­های کارگری از شمول قانون کار. 243

مبحث پنجم ـ تسلیم آمار و اطلاعات موردنیاز وزارت کار وامور اجتماعی توسط کارفرمایان در مهلت مقرر  246

مبحث ششم ـ تأمین ایمنی کارگاه، ماشین­آلات و وسایل حفظ سلامت کارگران.. 248

مبحث هفتم ـ همکاری­های لازم در زمینه­ی آموزش نظامی کارگران با نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی توسط کار فرمایان   256

مبحث هشتم ـ انتخاب کارگران نمونه­ی سال به­منظور تشویق نیروهای کارگری مولد، متخصص، مخترع و مبتکر توسط وزارت کار  256

مبحث نهم ـ آموزش­های لازم کارگران در جهت آگاهی و شکوفایی فکری از طریق رادیو، تلویزیون و رسانه­های گروهی و یا هر نحو دیگری    257

مبحث دهم ـ ایجاد تسهیلات لازم برای کارگرانی که قصد داشته باشند از شهر به روستا مهاجرت کنند توسط دولت    259

مبحث یازدهم ـ منصوب­کردن وابسته­ی کار در موارد ضرورت برای تنظیم نیروی کار توسط وزارت کار و امور اجتماعی   260

مبحث دوازدهم ـ ماده­های باقیمانده­ی قانون کار(199 الی203) 269

مبحث سیزدهم ـ قانون پرداخت پاداش و عیدی کارگران.. 270

پیوست1: آیین­دادرسی کار. 271

پیوست 2: پرسش و پاسخ‌ها 287

 

فهرست منابع و مآخذ.. 421

الف) کتب فارسی... 421

ب) کتب عربی... 423

ج) مقالات.... 423

ه) منابع اینترنتی(سایت‌ها). 424

و) سایر منابع.. 425