درسنامه فقه تطبیقی (مذاهب پنجگانه: امامیه، حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی)

کتاب درسنامه فقه تطبیقی: مذاهب پنجگانه امامیّه، حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی/ دکتر طاهره‌‌سادات نعیمی

کتاب حاضر با بهره گیری از کتب فقهی و اصولی تطبیقی مذاهب پنجگانه با رویکردی آسان محور در جهت تبیین مذاهب،‌ شیوه­ های استنباط، منشأ اختلاف و اشتراک هر یک تلاش دارد که با تبیین نقاط اشتراک و اختلاف، یافتن مسئله و شناخت آن ضمن تبیین مذاهب فقهی و زمینه های پیدایش آنها به تطبیق در  موضوعات فقهی بپردازد.

سامانه­ ی کتاب حاضر بر اساس چهار فصل اصلی پایه گذاری شده است:

فصل اول تحت عنوان: بازشناخت کلیات فقه تطبیقی به تبیین اصطلاحات فقه تطبیقی می­پردازد و در این فصل از منابع و معاجم لغوی، فقهی وحقوقی استفاده شده است. همچنین برخی از مهمترین منابع و کتب فقه تطبیقی به گونه­ای موجَز بیان شده است.

 فصل دوم تحت عنوان: آشنایی با مذاهب اسلامی و پیشوایان آنها به تعریف و تبیین مذاهب فقهی، شروع تاریخی اختلافات و مهمترین عوامل تسریع پیدایش مذاهب فقهی پرداخته شده است. افزون بر آن به صورت مختصر، زندگی نامه، روش اجتهادی و شخصیت فقهی و منابع استنباط فقهی پیشوایان مذاهب بیان شده است.

فصل سوم تحت عنوان: نقاط اشتراک و ریشه های اختلاف بین مذاهب اسلامی به تبیین و تحلیل موارد اشتراکی و افتراقی مذاهب اسلامی اشاره شده است. قسمت اعظم این فصل برگرفته از کتاب ارزشمند«خاستگاه­های اختلاف در فقه مذاهب»نوشته: دکتر مصطفی ابراهیم الزلمی است که به مباحث ریشه ­ای اصولی و فقهی اهتمام ویژه ای داشته است.

فصل چهارم تحت عنوان: مصادیق کاربردی اشتراک و افتراق به مهمترین مصادیق و مثال های کاربردی اشتراک و اختلاف اشاره شده است. سیر مباحث مذکور در این فصل، بر گرفته از مباحث کتاب «فقه تطبیقی مذاهب پنجگانه» محمد جواد مغنیه ترجمه کاظم پور جوادی، است. با این وجود به منابع اصلی مذاهب فقهی در جهت غنای بحث مراجعه شده و در آن تتبّع نیز صورت گرفته است.

به طور کلّی در این کتاب، نویسنده سعی بر این داشته که با زبان علمی به گونه­ای آسان و در قالب فصل هایی مُجزّا علاوه بر تبیین و تحلیل به تلخیص هر فصل اهتمام ورزد. همچنین برای جهت دهی بهتر یادگیری دانشجویان علاقه مند به مطالعه در فقه تطبیقی، تمرین­هایی کاربردی و راهبردی در اواخر هر فصل گنجانده شده است.

در تبیین ماهیت و ساختار فقه تطبیقی مفاهیم پیش رو به لحاظ تاریخی یا تحلیلی با موضوع فقه تطبیقی ارتباط ویژه و سامانداری دارند. از این رو پیش از پرداختن به فصل­های اصلی کتاب که مباحث اختلافی و اشتراکی بیان می­شود، تعریف و تبیین هر یک از اصطلاحات مرتبط، به منزله­ی بیان مفاهیم و مبانی بحث فقه تطبیقی و تبیین کلیات لازم آن است که به آن پرداخته می‌شود.

فقه؛ تعریف فقه

در بیان معنای فقه، تعاریف متنوعی ارائه شده است. با استقراء تام در منابع لغوی و معاجم لغت این مطلب بدست می‌آید که «فقه» در لغت به معنای «مطلق فهم و فهمیدن» و «مطلق علم»است.

راغب اصفهانی، ابوالهلال عسکری، ابن اثیر و هروی  نیز قائل به نوع خاصی از ادراکند. بنابراین ذکر می­کنند:«فقه  آن است که انسان با استنتاج از معلومات و قضایای بالفعل و موجود، به مجهولی دست یابد»

«فقه آن است که انسان با دقت و تأمل، پی به مقتضای کلام ببرد؛ لذا به کسی که مخاطب شماست، می‌گویید: «تفقه ما أقوله؛ یعنی در آنچه می­گویم تأمل کن تا بر آن واقف شوی.» «فقه در اصل به معنای فهم است و از شکافتن و گشودن مشتق شده است.»

 مقدمه. 11 

فصل اول

بازشناخت کلیات فقه تطبیقی.. 15

تعاریف و اصطلاحات.. 15

فقه. 15

شریعت... 19

حقوق.. 20

فقه تطبیقی و تفاوت آن با حقوق تطبیقی.. 23

پیشینه نگارش فقه تطبیقی و پیشگامان آن در جهت تقریب مذاهب اسلامی.. 24

مهمترین منابع فقه تطبیقی.. 27

چکیده مباحث فصل نخست... 33

تمرین.. 36

فصل دوم

آشنایی با مذاهب اسلامی و پیشوایان آنها 37

مَذاهب... 37

مذاهب فقهی.. 38

مذهب حنفی و پیشوای آن.. 44

مذهب مالکی و پیشوای آن.. 54

مذهب شافعی و پیشوای آن.. 62

مذهب حنبلی و پیشوای آن.. 66

مذهب امامیه و پیشوای آن امام صادق(ع) 72

چکیده مباحث فصل دوم. 87

تمرین.. 98

فصل سوم

نقاط اشتراک و ریشه‌های اختلاف بین مذاهب اسلامی   99

نقاط اشتراک مذاهب فقهی.. 100

اشتراک در نفس دین و اصول اساسی اسلام. 101

اشتراک در منابع اصلیِ استنباط.. 103

ریشه‌های اختلاف.. 105

1. اختلاف در قواعد اصولی و زبانی و پیامدهای فقهی آن.. 105

2. اختلاف در مِنهَج (شیوه و راه و روش) اصولی.. 107

3. اختلاف در دائره حجیّت و میزان کاربرد منبع و مستند فقهی.. 109

خلاصه فصل سوم. 111

تمرین.. 115

فصل چهارم

مصادیق کاربردی اشتراک و اختلاف.. 117

مبحث اول ـ عبـادات.. 118

وضو. 124

نماز 132

روزه 142

خلاصه مبحث عبادات (وضو، تیمم، نماز و روزه) 149

تمرین.. 160

خمس.... 161

خلاصه مبحث عبادات (خمس) 169

تمرین.. 173

زکات.. 174

خلاصه مبحث عبادات (زکات) 206

تمرین.. 219

مبحث دوّم ـ عقود و ایقاعات.. 220

نکاح. 220

طلاق.. 234

خلاصه مباحث مربوط به نکاح و طلاق.. 242

تمرین.. 253

خلاصه مباحث مربوط به وقف و حجر. 293

تمرین.. 309

فهرست منابع و مآخذ   311